Төгсөөд долоо хоногийн дараанаас л эмч болсноо жинхэнэ утгаар нь мэдэрсэн

640

Уламжлалт анагаах ухааны анхны их сургууль болох Оточ Манрамба Их сургууль нь үүсгэн байгуулагдаад 33 дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Энэ удаад бид 2021 оны Оточ Манрамба Их сургуулийн Шилдэг төгсөгч Н.Наранцэцэгтэй ярилцсанаа хуваалцаж байна.

 

-Оточ Манрамба Их сургуулийн шилдэг төгсөгч… Тангаргийн баярын тэр мөч рүү эргээд очих уу. Тэр үед юу бодогдож байсан бэ?

-Үнэндээ өнгөрсөн зургаан жилийг завгүй гүйсээр дуусгажээ. Маш их хөдөлмөр, хичээл зүтгэлийн ард гарлаа даа гэж өөртөө талархсан. Мэдээж амар байгаагүй. Аав ээждээ туслахаасаа туслахгүй нь их, найз нөхөдтэйгөө уулзахаасаа уулзахгүй нь их байж, сая амжилт гаргаж байгаа юм. Ихэнх цагийг энэ хоёр байрныхаа /Оточ Манрамба Их сургууль, Манба Дацан нэгдсэн эмнэлэг/ хооронд өнгөрөөлөө. Хичээлдээ сууна, эмнэлэгтээ дадлагад гарна гээд л. Бид чинь жилийн дөрвөн улиралд хичээллэдэг гэж болно. Зундаа дадлагад гараад гүйж байтал намар болчихсон байх жишээний.

-Дипломоо авсны маргааш нэг л хоосон мэдрэмж төрдөг шүү, тийм ээ.

-Яг тэгсээн. Гурван сараас хойш диплом, улсын шалгалт гээд нойроо хасан байж ард нь гарсан завгүй өдөр хоногууд өнгөрсөн. Тэгсэн тангаргийн баярын маргаашаас нь нэг л зүйл дутуу мэт болчихсон./инээв.сурв/

-Эмчийн тангараг өргөх мөчөөс бусдын өмнө хүлээх хариуцлага хэд дахин нэмэгддэг болов уу?

-Мэдээж маш их үүрэг хариуцлагыг хүлээж авч байгаа юм. Бид чинь эмчийн тангаргаасаа гадна Шанлон, Дамжин сахиусны тангаргийг давхар өргөдөг. Өвчин зовлонд нэрвэгдсэн хэнийг ч болов өвчин зовлонгоос нь гэтэлгэх, эмчийн ажил үйлс, анагаах ухааны хөгжил үйлсийг ялгавартайгаар харж хамгаалж, тэтгэхээр бурханаас зарлиг авч, тангараг тавьсан чойжин сахиус нь Ноджин чэнбо дорж дүд дүл /Шанлон/, шашны их сахиус Дамжан дорж лэгва тэргүүтэн юм. Энэхүү хоёр сахиус нь ертөнцөд оршиж байдаг учир даатгал, айлтгалыг тэр даруйд болгоож, өдөр гурав, шөнө гурван удаа эргэж, дэргэдээс хагацахгүй харж хамгаалдаг. Эд агуурс хэмжээлшгүйг хайрлаж, өвчин, ад, хулгай, дайсан тэргүүтэн хийгээд гадна дотны барцад саадыг амарлиулна. Нас буян, эд өглөг, хотол чуулган анагаах ухааны үйлсийг дэлгэрүүлэн зохионо. Буян үйлдэж, дээдийн номыг бүтээж, анагаах ухаанд бие сэтгэлээ зориулж буй хэнийг ч болов сахин хамгаалж, барцад саадыг арилган үйлдэж, санасан бодсон хэрэг зорилгыг нь бүтээдэг. Анагаах ухааны онол, шүнг арван тавны сар адил дэлгэрүүлнэ хэмээдэг. Биднийг нэгдүгээр курст ороход л “Эмчийн ёс зүй”-н хичээлээр Манла бурханы 44 ерөөлийг уншиж, бясалгаж сургадаг. Тэгвэл төгсөхдөө энэхүү тангаргийг өргөх нь аливаа  өвчнийг алдахгүй, эндүүрэхгүйгээр оноход туслах, хүчин мөхөсдөх үе гарвал туслах эрдэмтэй.

-Завгүй зургаан жилийн хугацаанд өөртөө юу юуг олж авсан бэ?

-Хувь хүнийхээ хувьд олон зүйлийг авсан гэж боддог. Өөрийгөө болоод ангийнхнаа харахад өөрийн үзэл бодолтой, сэтгэл санааны хувьд тогтвортой, амар амгалан болсон нь харагддаг. Аливаа бэрхшээлээс шантрахгүй, саад бэрхшээл тулгарлаа гэхэд шаналж суух биш, гарц гаргалгаа олох тухай л бодно шүү дээ. Эсвэл мэдэхгүй юм гарвал ном судраасаа хайгаад олчихно. Ном гэдэг хүнийг гомдоохгүй, баярлуулахгүй, сэтгэлийн долгисолд оруулах ч илүү шимтэх урам зоригийг өгдөг. Ахиад л уншсанаасаа цаашхыг үзээд судлаад л баймаар болдгийг дипломын судалгааны ажлаа хийж байхдаа илүү мэдэрсэн.

– Ямар сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан билээ?

-“Ям хорхойн өвчин” сэдэвтэй.

 

 

– Хорхой гэнэ ээ… Сонин сэдэв байна шүү?

– Хорхой өвчний талаар судлаад байвал магадгүй Нобелийн шагнал хүртэх ч ажил байгаа юм. /инээв. сурв/ Яагаад ингэж хэлсэн бэ? гэвэл жишээ нь ям хорхой тархинд байдаг гэж үздэг. Өрнийн анагаах ухаанд мигрень, гурвалсан мэдрэлийн өвчний шалтгааныг өнөө  ч тодруулж чадаагүй л байна шүү дээ. Магадгүй толгойд орших хорхой хямарснаас энэ өвчнүүд гардаг байж болох юм. Уламжлалт анагаах ухаанд хүний биед хоёр түм гаруй хорхой байдаг гэж үздэг. Нас залуу идэр үед биеийн хүч тамир сайн бол хорхой нь бодисын солилцоонд оролцоод дэмнээд явна. Харин нас нэмэх тусам тамир доройтоход хорхой нь хорлож эд эрхтнүүдийн үйл ажиллагаа муудан хөгширнө.  Хорхой нь хүний биеийг амьдруулж ч, эвдэлж ч чадах юм. Энэ нь нэг талдаа төлжилтөнд нөлөөлж байдаг. Жишээ нь цусны эс 120-150 хоног тутам бүрэн шинэчлэгдэж байгаа нь хорхойн үйлдэлтэй холбоотой юм. Өөр жишээ татахад Хелико бактер гэхэд ходоодны бадган хорхой юм. Энэ тухай уламжлалт анагаах ухааны онолд аль эрт судлаад тодорхойлчихсон байдаг. Ер нь аливаа зүйл ихдэх, багадах, буруудсанаар өвчин болдог нь түүнд хүний биеийн хорхой хямарсантай холбоотой байх нь элбэг.  Хүн гэдэг бодгалийг цогцоор нь авч үздэг нь УАУ-ы гайхамшиг. Жишээ нь хүний толгой өвдөж байгаа, чих өвдөж байгаа нь зөвхөн толгой, чихний өвчин гэсэн үг биш. Өөр эд эрхтний өвчний улмаас илрэх шинж тэмдэг байж болох юм. Зөвхөн толгойн гэмийг нь эмчлэх гэж байлаа гэхэд тухайн хүний ходоод эм тангаа шингээх хүч байхгүй бол ходоодыг нь давхар эмчилдэг. Хүний бие, сэтгэл гайхамшигтай өөр нэг ертөнц шүү.

-Зургаан жилийн өмнөх сонголтдоо сэтгэл хангалуун байдаг уу?

-Мэдээж тэгэлгүй яах вэ. Тухайн үед уламжлалтын чиглэлээр суралцах хүсэлтэй байгаад хэд хэдэн газраар орсон. Яг миний хүсэж байгаа шиг байгаагүй л дээ. Тэгж судалгаа хийж яваад Оточ Манрамба Их Сургуулийнхаа талаар олж мэдсэн. Энд бариа, хануур төөнүүрийн чиглэлээр суралцъя гэж бодсон. Үнэндээ сургуульдаа сурахаас өмнө энэ салбарынхаа талаар бусад шиг ханадаг, самнадаг, барьдаг гэдэг ойлголттой л явлаа. Тэгтэл ороод, судлаад эхэлснээр, ахиад л хэлье. “УАУ бол гайхамшиг” гэдгийг мэдэрсэн. Ямар гайхалтай эм тан, эмчилгээ байна гэж санана. Тангийн тухайд гэхэд яг энэ үед Мана 4, Норов 7-гийн ач тусыг хүмүүс надаар хэлүүлэлтгүй үзэж байна шүү дээ.

-Хайж явснаа бол олчихсон байх нь дээ.

-Тийм ээ. Тэр жил аав ээж маань зэрэг өвдөөд эмнэлгээр их явсан юм. Шалтгаан нь олдохгүй, нүдэн дээр ядраад байхыг харах хэцүү байлаа. Дараа нь бодох нээ хийн хямрал байсан юм билээ. Олон ч эмнэлгээр явсаар уламжлалтын эмчилгээ хийлгэлээ. Илт сэргээд л ирсэн. Байнга хамт байхгүй болохоор хаа нэг очихоороо ямар эмчилгээг хийлгэж байгааг нь асууна. Тэгэхээр бариа хийлгэж, бумба тавиулсан гээд ярина. Энэ ярианаас нь бариа хийгээд сурчих юм сан гэж боддог болсон.  Би өөрөө хүнд туслах дуртай. Тийм болохоор бусдад туслах мэргэжил бол эмч гэж боддог байлаа. Харин энэ бодлыг маань ажил хэрэг болгох газар Оточ Манрамба Их Сургууль болохыг хайж яваад олсон. Сургуулийнхаа талаар гэр бүлийнхэндээ хэлээд сурна гэж хэлэхэд бүгд дэмжсэн. Тэгэхдээ 6 жил үү, урт юм даа гэж байсан ч тэр  6 жил нүд ирмэхийн зуурт л өнгөрчхөж.

 

 

-2015 оны 9-р сарын 1. Тэр өдрийн хичээл ямар санагдсан бэ?

-Есдүгээр сарын 1-нд аль ч сургууль баяр ёслолын байдалтай өнгөрөөдөг дөө. Гэтэл бид 17:00 цаг хүртэл хичээллэсэн. Тэр өдрөө төвөд үсгүүдээ бүгдийг нь үзээд, гэртээ нэг нэг нүүр бичих даалгавар өгдөг юм. Хариад хоол цайгаа уучхаад даалгавраа хийж эхэлсэн, өглөө хичээлдээ явахаас 30 минутын өмнө дуусгаж байлаа. Яг тэр өдрөөс хойш ийм л ачааллаар зургаан жил сурчээ. Өмнө нь сурч байхад ар гэрт  асуудал гарлаа гэхэд хичээлээ хойш тавьчхаад, хэдэн шөнө нойргүй суугаад хичээлээ гүйцчихдэг байлаа. Энд бол нойргүй суучихна, гүйцэнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Өдөр болгон хичээж, өдөр болгон өөртөө мэдлэг суулгаж авахгүй бол цаашаа  нэг ч алхах боломжгүй. Бид чинь дөрөвдүгээр курс хүртлээ цээжилж асуугддаг хичээл ордог. Нэг өдөр алдахад л маш их зүйл алддаг. Бас багш нар маань онолын утга, үг болгоныг нэг бүрчлэн орчуулгыг нь хэлж тайлбарлаж увдисаа шавь нартаа дамжуулдаг. Тиймээс хичээлийг өөрийн биеэр сонссоноор увидас шингэнэ. Энэ бүх хичээлийн дараа бид зургаадугаар курсээ төгсөөд номын баяр хийж буй нь дээрхи увидсыг батжуулж аваад,  багш нартаа тайлагнаж, талархлаа илэрхийлж байгаа баяр юм.

-Шинэ элсэгчидтэй уулзахад хөгжилтэй юм их ярина шүү. Ламын сургуульд орчихсон юм уу гэж асуусан тухай хүртэл ярьж байсан.

-Тийм ээ, инээдтэй юм шүү. Ангийн маань нэг хүүхэд яг энэ тухай яриад уйлж байсан. Гэхдээ надад бол сонин санагдаагүй ээ. Би чинь өмнө нь оюутан байгаад үзчихсэн. Нөгөө талаас өвөө маань лам хүн байлаа. Намайг багад маани, мэгзэм цээжлүүлж, найз лам нарынхаараа дагуулаад явна. Би жоохон хүүхэд зааж өгсөн маани, мэгзэмийг уншчихна. Өнөө хэд нь өхөөрдөөд л.  Дараа нь сургуульдаа ороод Манла бурхны 44 ерөөлийг цээжилж байхдаа өөрийн эрхгүй өвөөгөө санасан. Намайг энэ сургуульд орохыг харж чадаагүй л дээ. Хэрвээ байсан бол хамгийн ихээр баярлах хүн байлаа. Сая тангаргийн баяраар энэ тухай бодоод сэтгэл их догдолсон. Өвөө маань намайг ийш зүглүүлээд л байж гэж бодогдсон.Өнгөрсөн зургаан жил  би болоод ангийнхны маань хувьд хувь хүн талаас их өөрчлөлтийг өгсөн. Тарни номоо уншаад, бясалгал хийж, уншлага уншсаны хүч байдгийг өөрийн амьдралаас мэдэрсэн. Тэр нь гуравдугаар курсээс илт мэдрэгдээд эхэлсэн шүү. Манайхан бол их сайн сууж сурсан. /инээв.сурв/ Бас их тэвчээртэй болсон. Юмыг их олон талаас нь харж, задалж ойлгодог болсон. Энэ нь жил ирэх тусам сайжраад л байгаа нь андашгүй. Жишээ нь улирлын явдал мөр дээр хоёр давхар байшингийн дунд суулгана гэж гарч байгаа юм. Тэрийг хүн болгон өөр өөрийнхөөрөө  тайлна. Хоёр давхар гэнгүүт хана нь давхарласан уу, эсвэл дээр доор давхар юм уу гээд л. Гаргалгааг нь өөрсдөө хийнэ. Хана давхар байвал дулаахан байх уу, хоёр давхар байвал дулаахан байх уу гэхчилэн учрыг нь олохын тулд багадаа хоёроос гурван ном харах хэрэгтэй. Лекцээ ч багадаа л хоёр ном харж бичдэг. Энэ нь аливааг олон талаас нь харах чадвартай болгодог болов уу. За тэгээд нэгийгээ уурлаж байхад нөгөөх нь бас уурлаад байхгүй. Тухайн үедээ тэвчиж өнгөрчхөөд дараа нь  учраа олдог. Давхар тэвчээр суудаг юм уу. Энэ өөрчлөлт андашгүй харагдана. Би чинь эднийхээ хажууд арай эгч л дээ.

-Ямар мэргэжилтэй юм бэ?

-Компьютерийн инженер мэргэжилтэй.

 

 

-Тэс өөр салбар байна шүү. Уламжлалтын эмч нар гэхээр судас барих тухай хамгийн түрүүнд бодогддог. Анх судас барихад юу мэдрэгдсэн бэ?  

-Үүний төлөө л суралцаж байгаа болохоор сайхан мэдрэмж төрсөн. Гэхдээ энэ бол сурчихлаа гэж хэлэх зүйл биш. Бид одоо ч болоогүй байна. Багш нар шигээ 10, 20 жил бясалгасны дараа  судас чагнаж сурлаа гэж ярих болов уу. Хүнийг хараад судсаар нь дамжуулан илтэд мэдэж онош тавина. Онош гэдэг нь илтэд мэдэх гэсэн төвөд үг шүү дээ. Одоогоор илт мэддэг болтлоо болоогүй л байна. Бид чинь азтай оюутнууд. Өглөө эмнэлэг рүүгээ ороод үйлчлүүлэгчдийн судсыг чагнаад, шээсийг нь харчих жишээний. Энэ нь өдөр тутам дадлага болоод л явдаг юм.

-Цээжлэх, тогтоох хичээл их гэлээ.  Үүнд нас нөлөөлөх үү? 

-18-тай хүүхдүүдийн хажууд асуудал тулгарна шүү. Гэхдээ хүн өөрөө хичээгээд, өөртөө дадал болгоод цээжлээд байх тусам тархи хөгждөг юм байна гэж бодсон. Хэрвээ ном уншихгүй, өдөр тутмын ажилдаа түүртээд яваад байвал  оюун мунхуурна.  Юм уншихгүй, өөрийгөө хөгжүүлэхгүй байгаа хүний үг хүртэл оновчтой биш, дорд яриатай болчихсон байдаг шиг санагддаг. Хүн уншиж мэдсэнээрээ даруу болдогийг өнгөрсөн цаг хугацаа харуулсан. Тэд даруу байх гэж хичээгээд байгаа юм биш л дээ. Тэгэхээр тэтгэвэртээ гарсан ч өөртөө ном унших, үзэж судлах ажлыг өгсөөр баймаар юм билээ. За би болсон гэж бодож эхэлсэн өдрөөс л бие өвдөөд байх шиг. Зүгээр суух тусам оюун тархи мунхуураад байгаа ч юм шиг болж, түүндээ стресстэж, улмаар өвчин болдог.  

-Төгсчихлөө. Маргааш нь юу хүлээж байсан бэ?  

-Төгсөөд долоо хоногийн дараанаас л эмч болсноо жинхэнэ утгаар нь мэдэрсэн. /инээв.сурв/ Харж байхад хүн бүрд эрүүл мэндийн талаар асуудлууд байх юм. Уулзсан болгон судсаа бариулчих уу, миний энд тэнд тэгж өвдөөд л гэнэ. Энэчлэн шууд л эмчийн ажил толгой дээр буугаад ирсэн.  

Цаашдаа номдоо илүү шамдана даа. Хүн үхэтлээ сурдаг гэдэг дээ. УАУ-ы энэ гайхамшиг дуусашгүй. Үзээд байх тусам үзээд л баймаар болдог юм билээ. Жишээ нь нэг ном үзлээ гэхэд энэ нь ахиад нэг өөр ном руу хөтлөх жишээний.

-УАУ-ы эмч гэж хэнийг хэлэх вэ?

-Би бол хүнийг бүхлээр буюу сэтгэл, оюунтай нь эд эрхтнийг нь харж чаддаг хүнийг УАУ-ы эмч гэж хэлнэ. Тухайн хүний гадаад байдлыг харахгүйгээр  онош  тавина гэдэг УАУ-ы эмчид байхгүй зүйл. УАУ-ы эмч үйлчлүүлэгчийнхээ үс, нүднээс эхлээд алхаж гишгэж байгааг хүртэл бүгдийг ажиглаж байж оношийг тавьдаг. Эмч, үйлчлүүлэгч хоёр буяны үрээр учирна гэж ярьдаг. Би буяны үр гэдгийг итгэлцэл гэж ойлгодог. Энэ бол уламжлалтын эмч нарын давуу тал болохыг Манба Дацан эмнэлгээс харж болно. Учир нь эмч нар нь эмчилгээгээ өөрсдөө хийдэг. Энэ нь тухайн үйлчлүүлэгч эмчилгээний явцад хэрхэн өөрчлөгдөж, эмчилгээ нь хэр үр дүнтэй байгааг ажиглаад явах боломжтой. Өдөр болгон өөрийн ажлын үр дүнгээ харах нь байна шүү дээ. Энэ нь ч үйлчлүүлэгчид сэтгэл ханамжийг өгдөг. Гардаж өөрөө эмчилгээ хийхээр өнөө хүний маань итгэл нэмэгдэнэ. Өдөр бүр үзээд ийм, ийм өөрчлөлт гарч байна гээд хэлэхэд тэр үг хүртэл жинтэй сонсогддог.

-Оточ Манрамба Их сургуулийн төгсөгч таны бахархал юу вэ?

-Уламжлалтын салбарт Оточ Манрамба Их сургуулийг төгссөн л гэвэл юу үзэж туулж, давсан нь тодорхой. /инээв.сурв/ Тийм учраас сонголтыг ажил олгогчид эргэлзэлгүй хийдэг байх аа. Манай сургуулийн төгсөгчдөөс олон мундаг эмч нар эх орондоо төдийгүй хилийн чанадад амжилттай ажиллаж байна.

-Шинэ элсэгчдэдээ ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Анагаах ухаан тэр дундаа УАУ-ыг төгс эзэмшихийг хүсвэл Оточ Манрамба Их сургуулиас өөр  сонголт байхгүй шүү. “Анагаах ухааны дөрвөн үндэс”-ийн нэг үгийн цаана маш олон утга бий. Нэг үгийн цаадах хэдэн мянган утгаас ядаж 10-ынх нь утгыг мэдье гэвэл манай сургуулийг сонгох хэрэгтэй. Үнэндээ амаргүй зүйл их л дээ. Гэхдээ эхний гурван сарыг даваад, өөрөө сурах арга барилаа олчихвол шантрахгүй байх боломжтой. Тэр гурван сард өөрийгөө зоригжуулаад тэвчээр хатуужилтай байж гүрийх хэрэгтэй л гэж хэлье дээ. Ингээд манай сургуулийг сонгон суралцаж байгаа дүү нартаа амжилт ерөөе!

-Ярилцсанд баярлалаа.

 

П.УНДАРМАА